Thưa quý vị và các bạn! Nằm bên dòng sông Thái Bình thơ mộng, Lăng Bà Bổi Lạng ở xã Đại Sơn, TP Hải Phòng, là di tích tâm linh nổi tiếng, nơi lưu truyền bao huyền thoại về một người phụ nữ nhân hậu, đức độ đã có công với quê hương, được nhân dân tôn kính lập Lăng thờ tự. Hôm nay, xin mời quý vị cùng chúng tôi về thăm di tích Lăng Bà Bổi Lạng để lắng nghe những câu chuyện kỳ bí, thấm đẫm đạo lý ‘uống nước nhớ nguồn’ của người dân vùng đất địa linh nhân kiệt này.
Đường đến di tích:
Người giàu thứ hai thời xưa được nhắc đến trong thơ ca chính là Bà Bổi Lạng quê ở làng Bình Lãng, huyện Tứ Kỳ, phủ Hạ Hồng, nay là xã Đại Sơn – thành phố Hải Phòng
Theo truyền thuyết dân gian, Bà Bổi Lạng sinh giữa thế kỷ XVII, tại làng Bình Lãng, huyện Tứ Kỳ, phủ Hạ Hồng (nay là xã Đại Sơn – thành phố Hải Phòng). Thuở nhỏ bà có tên là Thuyết, khi trưởng thành đổi tên là Trị. Xuất thân trong gia đình nghèo khó, bố mất sớm phải tự lập kiếm sống. Ngoài 20 tuổi, bà kết hôn với ông Sái Đắc Lộc, quê ở Hà Tĩnh.
Xung quanh cuộc đời và sự giàu có của doanh nhân Bổi Lạng có rất nhiều câu chuyện ly kỳ mà đến nay người dân ở Bình Lãng vẫn thường kể cho nhau nghe. Thuở hàn vi, bà thường ra sông mò hến bán. Một buổi chiều, trong lúc mò hến, bà tìm được rất nhiều vàng bạc, châu báu. Bà mang về nhà lấy vốn làm ăn. Bà Bổi Lạng chọn nghề buôn bán lúa gạo và chăn nuôi gia súc để lập nghiệp. Thời gian sau bà trở thành người giàu có nhất vùng, ruộng có nghìn mẫu, tiền có trên vạn xâu, thóc lúa, gia súc nhiều vô kể. Độ giàu có của bà được xếp vào hàng thứ hai đất nước thời Lê Trịnh.
Là người nhân đức nên bà Bổi Lạng thường bỏ tiền ra giúp đỡ dân nghèo. Bà mở đường, xây cầu đá cho người dân quanh vùng. Có những năm mất mùa, thóc gạo đắt như vàng bạc nhưng bà đã quyết bán gia sản lấy tiền trợ cấp cho người nghèo. Sự giàu có và những việc thiện của doanh nhân Bổi Lạng đã đến tai chúa Trịnh Sâm. Để tìm hiểu thực hư, chúa đã dẫn quan quân đi đường thủy về Bình Lãng. Đến đoạn sông quê bà, thấy bụi bay mù mịt, vua sai người đi tìm hiểu thì được biết bụi bay là do người làm trong nhà bà Bổi Lạng xay giã gạo. Bà Bổi Lạng thấy mình phận nhỏ ở chốn thôn quê mà được chúa đến thăm bèn xin phép khao quân 3 ngày để tỏ lòng biết ơn. Suốt 3 ngày tiệc tùng linh đình, nhà chúa bái phục phong cho bà “Phú gia địch quốc" (người giàu có nhất thiên hạ) hay “Thạc nhân" (người đàn bà vĩ đại). Từ “Thạc nhân" đã được khắc trên lăng mộ của bà.
Sự giàu có của Bà còn được chép trong sử sách. Trong Kiến văn tiểu lục, đánh giá về các doanh nhân vào cuối thế kỷ XVII ở đồng bằng sông Hồng, Lê Quý Đôn viết: “Năm thứ 20, niên hiệu Chính Hòa (1699) ở nước ta có những người như Huyện Lân ở Thiên Bản, Công Trung ở Thanh Quan, Bà Bổi Lạng ở Bình Lãng, Tứ Kỳ…vàng, bạc tiền, thóc kể có ức vạn, đất nhiều ruộng tốt khắp một địa phương".
Cùng với những câu chuyện được ghi chép trong sử sách, lưu truyền trong dân gian thì tại làng Đông Phong vẫn còn khu lăng mộ của Bà Bổi Lạng. Khu lăng mộ nằm trên một gò đất khá bằng phẳng ở cánh đồng thôn Đông Phong, hai bên có hai cây Bàng. Trong khuôn viên Lăng có đôi nghê đá ngồi chầu, được chạm khắc tinh xảo. Phía sau là một sập đá lớn có kích thước khoảng 2 m x 1,5 m. Sau sập đá là lăng đá 2 tầng 8 mái được ghép bằng các phiến đá xanh, chiều cao và chiều dài đều trên 2 m. Phần lăng được tạo tác công phu, chạm các ô hộc, chữ Vạn, tản vân. Bên trên tầng 2 là mái úp chạm hoa sen. Công trình toát lên sự cổ kính, độc đáo, gần như còn nguyên vẹn hình dáng nguyên sơ ngoại trừ một vài phần bị hư hại. Bên trái lăng là bia đá hình tứ trụ có niên đại Vĩnh Thịnh thập lục niên (1720) cao gần 2 m, rộng trên 0,6 m trên có chữ Nho ghi về cuộc đời của nữ doanh nhân Bổi Lạng, bản phân chia tài sản cho các con nuôi, công đức ruộng cho các làng, xã để lo việc thờ cúng cho gia đình mình. Bia đá này do Thám hoa Nguyễn Quý Đức, một tri thức nối tiếng đương thời, người làng Đại Mỗ, huyện Từ Liêm soạn.
Cùng với khu lăng mộ, hiện này trong vùng còn rất nhiều cây cầu đá mà người dân vẫn gọi là cầu đá Bà Bổi. Bà Bổi Lạng đã công đức xây dựng cho nhân dân trong vùng 36 cây cầu đá. Trên mỗi cây cầu này đều có chạm một Bàn chân.
Ngày 07/01/2016 UBND Tỉnh Hải Dương (cũ) đã có Quyết định công nhận khu Lăng mộ Bà Bổi Lạng là Di tích lịch sử cấp Tỉnh. Để bảo vệ và phát huy giá trị của di tích, UBND xã Bình Lãng (cũ) đã quy hoạch diện tích đất là 1,1ha xung quanh khu Lăng mộ để phục vụ việc bảo tồn, phát triển và phát huy giá trị lịch sử cũng như việc phát triển khu Lăng mộ Bà Bổi Lạng thành khu du lịch tâm linh của xã.